Atopowe zapalenie skóry – objawy, leczenie, profilaktyka

Atopowe zapalenie skóry: przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Atopowe zapalenie skóry, inaczej wyprysk atopowy lub atopia, to przewlekły stan zapalny skóry. Najczęściej pojawia się we wczesnym dzieciństwie, bo do 6 miesiąca życia. AZS to choroba nawrotowa z okresami nasilenia, w czasie których pojawiają się swędzące zmiany na skórze.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

AZS to choroba genetyczna. Rozwija się u osób z zaburzeniem układu odpornościowego. Najczęściej przyczyniają się do tego także warunki środowiskowe (alergeny zwierzęce, ogólne warunki bytowe w domu: kurz, roztocza).

Zdarza się, że reakcja alergiczna skóry nie wystąpi u pacjenta z mutacją genową, która za nią odpowiada, bo nie miał kontaktu z alergenem ją wywołującym.

Kiedy jednak chory zetknie się z czynnikiem alergizującym, do limfocytów typu T trafia informacja o pojawieniu się alergenów. Limfocyty reagują nieprawidłowo, produkując przeciwciała w nadmiarze. Zbyt duża ilość histaminy wywołuje świąd. Zaś nadmiarowe białka prozapalne powodują zmiany na skórze.

Objawy atopowego zapalenia skóry

Jeśli objawy pojawią się w okresie niemowlęcym, a najczęściej właśnie tak jest, symetryczne zmiany skórne widoczne są na policzkach, czole i płatkach uszu. Zdarza się także, że znajdują się na głowie i kończynach. Zmiany dotykają też skóry na zgięciach łokci i kolan.

U starszych dzieci dodatkowo na skórze pojawiają się bruzdy. Miejscami jest ona tak przesuszona, że przypomina strukturą korę drzewa. Z przesuszeniem skóry wiąże się także jej pękanie, zwłaszcza na opuszkach palców i stopach.

Nastolatki mogą mieć również powiększone węzły chłonne. Skóra bywa u nich pokryta przeczosami i strupami z powodu drapania.

U osób z AZS skóra jest zaczerwieniona, pokryta grudkami i pęcherzami. Niekiedy na jej powierzchni występują sączące się ranki. Może się łuszczyć i rogowacieć. W okresach nasilenia się choroby mocno swędzi, zwłaszcza w nocy. Chorzy na AZS często cierpią z powodu bezsenności. W skrajnych wypadkach może to przyczynić się do przewlekłego zmęczenia i powodować stany depresyjne.

Diagnoza – kryteria wg Williamsa oraz Hanifina i Rajki

Postawienie prawidłowej diagnozy bywa trudne, zwłaszcza jeśli schorzenie dotyczy malutkiego dziecka. Zdarza się, że to, co początkowo wyglądało na AZS, mija po zmianie środków piorących lub zaprzestaniu podawania określonego mleka modyfikowanego.

Zmiany skórne przy AZS mogą też we wstępnej fazie zostać pomylone z łojotokowym zapaleniem skóry.

W postępowaniu diagnostycznym stosuje się dwa rodzaje kryteriów, które pozwalają na rozpoznanie AZS. W wypadku kryteriów Williamsa u dzieci do 4 roku życia na AZS wskazuje:

1. obecność choroby w rodzinie
2. zaczerwienienie skóry na twarzy
3. aktualne problemy skórne (suchość, stan zapalny)

Dla dzieci powyżej 4 roku życia kryteria są poszerzone o współwystępowanie innych chorób: astmy oskrzelowej i kataru siennego, a także występowanie objawów skórnych we wczesnym dzieciństwie.

Z kolei Hanifin i Rajka dzielą objawy AZS na dwa rodzaje: główne i dodatkowe. Pacjent z AZS posiada po trzy z każdego z nich. Objawy główne to:

1. świąd
2. nawroty choroby
3. wygląd i lokalizacja zmian charakterystyczna dla atopii
4. występowanie schorzenia w rodzinie.

Do objawów dodatkowych zalicza się między innymi

1. wzrost przeciwciał IgE w czasie nasilenia choroby
2. suchość skóry
3. nawroty objawów
4. wczesne dzieciństwo jako czas wystąpienia zmian
5. choroby oczu: zapalenie spojówek, zaćma, przebarwienia skóry wokół oczu, stożek rogówki, objaw Dennie-Morgana
6. alergia pokarmowa
7. nasilenie objawów w okresie stresu.

Do pełnej diagnozy lekarze stosują również testy do wykrywania alergii skórnych oraz pokarmowych.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Podstawową formą leczenia AZS jest łagodzenie objawów oraz ograniczenie alergenów, które mogą je nasilać. Tym samym stosuje się maści i kremy natłuszczające. Wszystkie kosmetyki, także te do mycia oraz prania, powinny być przeznaczone dla osób z alergiami skórnymi lub bezpośrednio z atopią.

W ramach leczenia stosuje się również fototerapię. O jej formie decyduje lekarz – dobiera rodzaj światła do zmian skórnych. Zabronione jest samodzielne doświetlanie się w domu przy pomocy lamp do fototerapii, czy w solarium. Tę metodę leczenia poleca się pacjentom powyżej 12 roku życia. Pozwala ona na wyeliminowanie dokuczliwego świądu skóry.

Wysoką skuteczność w leczeniu wykazują także leki przeciwhistaminowe. Miejscowo stosuje się także przeciwzapalne maści i kremy steroidowe.

Ubrania osoby chorej powinny być przewiewne i wykonane z naturalnych materiałów. Osoba cierpiąca na AZS powinna unikać przegrzewania, bo pocenie się skóry może nasilać objawy choroby.

U dzieci z AZS stosuje się również mokre opatrunki (wrapping). Po pierwsze nawilżają one skórę, a odparowując delikatnie ją chłodzą. Po drugie zaś uniemożliwiają drapanie się, które pogłębia stan chorobowy.

Podczas kąpieli do wody można dodawać emolienty, które natłuszczą skórę. Należy kąpać się maksymalnie 15 minut. Skóry nie powinno się mocno wycierać ręcznikiem. Należy ją raczej delikatnie osuszać bawełnianą tkaniną.

Dieta przy atopowym zapaleniu skóry

U osób z AZS stosuje się dietę eliminacyjną. Dzięki wyeliminowaniu alergenów choroba może mieć łagodniejszy przebieg. Od 1999 roku w przestrzeni publicznej funkcjonuje tzw. „wielka ósemka”. To produkty o silnych właściwościach uczulających. Należą do nich: białko mleka krowiego, biało jaj, ryby i skorupiaki, pszenica, soja oraz orzechy.

Podsumowanie

Pacjenci, którzy cierpią na atopowe zapalenie skóry mają świadomość tego, że ich choroba będzie im towarzyszyć do końca życia. Może zdarzyć się tak, że będzie uśpiona latami, aż w końcu pojawią się czynniki sprzyjające jej nasileniu i powróci w aktywnej formie.

Chorzy na AZS często potrzebują zrozumienia i wsparcia. Objawy nasilają się w sytuacji stresu. Wtedy też u chorych pojawia się dodatkowo bezsilność, poczucie bezradności i smutek.

Warto w takiej sytuacji pomyśleć o pomocy psychologicznej. Dzięki sesjom terapeutycznym chory nauczy się, jak radzić sobie z chorobą, zaakceptuje ją i może tym samym ograniczyć jej agresywność.